Mobile addiction|”फोनच्या जाळ्यातून सुटका: भविष्यासाठी ५ क्रेझी उपाय!”

परिचय: मोबाईल आणि सोशल मीडिया Addiction खरं स्वरूप

आजच्या डिजिटल युगात मोबाईल आणि सोशल मीडियाचं महत्व इतकं वाढलं आहे की अनेक लोक याच्या Mobile Addiction जाळ्यात अडकले आहेत. सिगरेट आणि दारूच्या व्यसनासारखं, हे  Addiction ही तितकंच घातक आहे. पण दुर्दैवाने, अनेकजण याची जाणीव करत नाहीत, कारण हे व्यसन इतक्या सावधपणे आपल्या जीवनाचा भाग बनतं की आपल्याला त्याची चाहूलही लागत नाही.

मोबाईल फोन आणि सोशल मीडिया यांचा वापर आपल्या जीवनाच्या जवळपास सर्वच क्षेत्रात केला जातो. मात्र, याच्या अत्याधिक वापरामुळे मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर होणारे दुष्परिणाम आपल्याला सततच्या वापरातूनच जाणवू लागतात. त्यामुळेच, या लेखात आपण पाच प्रॅक्टिकल लेसन्सविषयी चर्चा करू, ज्यामुळे तुम्ही या Addiction मधून कायमस्वरूपी सुटका मिळवू शकता.

मोबाइल आणि सोशल मीडिया Addiction चा धोका:

पहिल्यांदा, आपण हे समजून घ्यायला हवं की मोबाईल आणि सोशल मीडिया आपल्या ब्रेनच्या प्लेजर सर्किटरीवर कसं प्रभाव टाकतात. हे Mobile Addiction आपल्या ब्रेनमध्ये डोपामाइन नामक केमिकल रिलीज करायला भाग पाडतं, ज्यामुळे आपल्याला तात्काळ आनंदाची अनुभूती होते. पण या तात्पुरत्या आनंदामागे खूप मोठं नुकसान लपलेलं असतं.

पहिला लेसन: Addiction स्वीकारा

मोबाईल आणि सोशल मीडिया Addiction  हरवण्याचा पहिला आणि महत्वाचा पाऊल म्हणजे त्याला स्वीकारणं. जर तुम्ही सतत मोबाईलवर वेळ घालवत असाल आणि स्वत:ला addicted समजत नसाल, तर तुम्हाला या समस्येचं समाधान मिळवता येणार नाही.

ग्रोथ तेव्हाच शक्य आहे जेव्हा तुम्ही तुमच्या कमतरता स्वीकारता. तुमच्या वापराचं निरीक्षण करा – तुम्ही किती वेळ मोबाईलवर घालवता, कशासाठी मोबाईल वापरता, आणि तो वापर तुमचं जीवन कसं प्रभावित करतो. हे समजून घेतल्यावर तुम्हाला जाणवेल की तुम्ही मोबाईलच्या Addiction मध्ये अडकलेले आहात.

दुसरा लेसन: प्लेजर सर्किटरीला बदला

आपल्या ब्रेनला सतत नवीन, मनोरंजक आणि आनंददायी अनुभवांची आवश्यकता असते. सोशल मीडियाच्या अल्गोरिदमचा उद्देश हाच असतो की तो तुमच्या ब्रेनला सतत नवीन कंटेंट देऊन तुम्हाला मोबाईलवर चिकटून ठेवावा.

या सर्किटरीला बदलं म्हणून, तुमच्या ब्रेनला नवीन रिवॉर्ड सिस्टम देणं गरजेचं आहे. याचा अर्थ असा आहे की तुम्ही तुमच्या ब्रेनला त्याच्या सवयीपासून बाहेर काढून नवीन आणि आरोग्यदायी आनंद मिळवण्यासाठी प्रवृत्त करा.

तिसरा लेसन: रिवॉर्ड सिस्टमला बदला

आपल्या ब्रेनचा रिवॉर्ड सिस्टम हा Addiction चा मुख्य आधार आहे. जर तुम्ही सोशल मीडियाचा वापर फक्त आनंदासाठी करत असाल, तर हा आनंद तात्पुरता असतो आणि त्याचा नंतर आरोग्यावर विपरीत परिणाम होतो.

त्याऐवजी, तुम्हाला असा आनंद मिळवण्याचा प्रयत्न करावा ज्यामुळे तुम्हाला दीर्घकालीन समाधान मिळेल. उदाहरणार्थ, वाचन, मेडिटेशन, किंवा नवीन कौशल्य शिकणं. या गोष्टींमुळे तुमच्या ब्रेनला नवीन रिवॉर्ड मिळतील ज्यामुळे तुम्हाला स्थायी आनंद आणि समाधान मिळेल.

चौथा लेसन: अनहेल्दी कंटेंटपासून दूर राहा

सोशल मीडियावर अनहेल्दी कंटेंटचा भडिमार होत असतो, ज्यामुळे तुमचं मन आणि विचार प्रक्रिया प्रदूषित होतात. तुम्ही काय पाहता यावरचं तुमचं व्यक्तिमत्व निर्माण होतं.

म्हणून, अशा कंटेंटला अनफॉलो करा जे तुमच्यासाठी हानिकारक आहेत आणि फक्त तेवढेच अकाउंट्स फॉलो करा जे तुम्हाला प्रेरणा देतात. आपल्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवण्यासाठी मदत करणाऱ्या कंटेंटवर फोकस करा.

पाचवा लेसन: ब्रेनला नवीन अ‍ॅक्टिव्हिटीजमध्ये इन्व्हॉल्व करा

Addiction वर मात करण्यासाठी तुमच्या ब्रेनला नवीन आणि क्रिएटिव्ह अ‍ॅक्टिव्हिटीजमध्ये इन्व्हॉल्व करणं आवश्यक आहे. तुम्ही जितका वेळ नवीन गोष्टी शिकण्यात, वाचनात, किंवा आउटडोर अ‍ॅक्टिव्हिटीजमध्ये घालवाल, तितका तुमचा ब्रेन सोशल मीडिया आणि मोबाईलपासून दूर राहण्यास प्रवृत्त होईल.

मोबाईल आणि सोशल मीडिया Addiction पासून सुटका मिळवण्यासाठी काही प्रभावी उपाययोजना :

मोबाईल आणि सोशल मीडिया Addiction पासून सुटका मिळवण्यासाठी काही प्रभावी उपाययोजना आहेत, ज्या आपल्या दैनंदिन जीवनात अमलात आणल्यास, या addiction मात करता येऊ शकते. या उपाययोजना तुम्हाला तात्पुरता नाही, तर कायमस्वरूपी परिणाम देऊ शकतात.

१. डिजिटल डिटॉक्स

डिजिटल डिटॉक्स म्हणजे ठराविक काळासाठी मोबाईल, सोशल मीडिया, आणि अन्य डिजिटल साधनांचा वापर पूर्णतः थांबवणं. या काळात तुम्ही तुमचा वेळ फक्त ऑफलाइन क्रियाकलापांमध्ये घालवा. उदाहरणार्थ, तुम्ही एखाद्या पुस्तक वाचनात गुंतू शकता, बाहेर फेरफटका मारू शकता, किंवा मित्रांसोबत प्रत्यक्ष भेटून संवाद साधू शकता.

डिजिटल डिटॉक्समुळे तुमचा ब्रेन पुन्हा रीसेट होतो आणि मोबाईलशिवाय तुम्हाला वेगळा आनंद कसा मिळवता येईल हे समजतं.

२. अ‍ॅप्सचं लिमिट सेट करा

सोशल मीडियाचा वापर किती होतो याचं निरीक्षण करून, त्या अ‍ॅप्सवर वेळेचं सीमांकन (time limit) सेट करा. बर्‍याच स्मार्टफोनमध्ये ‘Screen Time’ किंवा ‘Digital Wellbeing’ सारखे फीचर्स असतात ज्यांच्या मदतीने तुम्ही अ‍ॅप्सच्या वापरावर नियंत्रण ठेवू शकता.

वेळ संपल्यावर अ‍ॅप्स लॉक होतात, ज्यामुळे तुम्हाला अ‍ॅप्सचा वापर पुन्हा सुरू करण्यासाठी विचार करावा लागतो.

३. रात्री फोन बंद ठेवणे

रात्री झोपताना फोन बंद करून ठेवा किंवा ‘Do Not Disturb’ मोडवर सेट करा. त्यामुळे तुमचं झोपेचं वेळापत्रक व्यवस्थित राहील, आणि रात्रीच्या वेळी सोशल मीडियाच्या सर्फिंगमुळे होणारं मानसिक ताण कमी होईल.

४. ऑफलाइन क्रियाकलापांमध्ये गुंतवा

तुमच्या दैनंदिन जीवनात ऑफलाइन क्रियाकलापांचा समावेश करा. खेळ, योगा, ध्यान, वाचन, पेंटिंग, गार्डनिंग, किंवा अन्य कोणत्याही छंदात गुंतवा.

या क्रियामुळे तुमचा वेळ मोबाईलपासून दूर जाईल, आणि तुम्हाला नवीन गोष्टी शिकायला मिळतील ज्यामुळे तुमचा आत्मविश्वास वाढेल.

५. सोशल मीडिया फीड फिल्टर करा

सोशल मीडियावर फक्त त्या गोष्टी फॉलो करा, ज्या तुमच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवतात. अनहेल्दी कंटेंट, नकारात्मक पोस्ट, किंवा ट्रिगर करणाऱ्या गोष्टींना अनफॉलो करा.

तुमचा सोशल मीडिया फीड जेव्हा प्रेरणादायक आणि शैक्षणिक गोष्टींनी भरलेला असेल, तेव्हा तुम्ही त्यात वेळ घालवणं कमीत कमी करू शकता.

६. प्रोडक्टिव्हिटी टूल्सचा वापर

‘Pomodoro Technique’, ‘Time Blocking’, किंवा ‘Focus Mode’ सारख्या प्रोडक्टिव्हिटी टूल्सचा वापर करा. यामुळे तुम्ही ठराविक वेळेसाठी एखाद्या टास्कवर फोकस करू शकता, आणि या दरम्यान फोनवर डिस्ट्रॅक्शन टाळू शकता.

७. सोशल मीडियाचा वापर करणाऱ्या मित्रांचा ग्रुप बदलणे

जर तुमचे मित्रही सतत मोबाईल किंवा सोशल मीडियावर गुंतलेले असतील, तर अशा लोकांसोबत वेळ कमी घालवा. त्याऐवजी, अशा मित्रांसोबत वेळ घालवा जे ऑफलाइन क्रिया मध्ये उत्साही असतात.

८. विशिष्ट goal ठरवा

सोशल मीडियाचा वापर करताना एक ठोस goal ठरवा. उदाहरणार्थ, एका आठवड्यात किती वेळ घालवायचा आहे, कोणत्या apps चा वापर करायचा आहे, किंवा किती लोकांना संपर्क साधायचा आहे.

Goal ठरवल्यास, तुम्ही अनावश्यक वापरावर मर्यादा घालू शकता.

९. फोन दूर ठेवा

काम करताना किंवा महत्त्वाच्या कामांदरम्यान फोन दूर ठेवा. जेव्हा फोन तुमच्या समोर नसेल, तेव्हा त्याचा वापर करण्याची इच्छा कमी होईल.

१०. कुटुंबासोबत वेळ घालवा

मोबाईल आणि सोशल मीडियाचा वापर कमी करून कुटुंबासोबत वेळ घालवा. एकत्रित खेळ खेळा, चर्चा करा, किंवा एकत्रित जेवण करा. अशा गोष्टींमुळे तुमचं कुटुंबिक बंधन मजबूत होईल आणि मोबाईलची गरज कमी होईल.

११. स्वत:ला addiction चं कारण समजून घ्या

मोबाईल addiction मागचं कारण समजून घ्या. कधी तुम्ही निराश असताना किंवा एकटं असताना मोबाईलचा वापर जास्त करत असाल. अशावेळी, दुसरे पर्याय शोधा जसे की मन:शांतीसाठी ध्यानधारणा करणं, किंवा ज्या गोष्टींनी तुम्हाला आनंद मिळतो त्यात स्वतःला गुंतवणं.

१२. स्वत:च्या प्रगतीचा रेकॉर्ड ठेवा

मोबाईल आणि सोशल मीडिया addiction मधून बाहेर येण्यासाठी तुमच्या प्रगतीचा रेकॉर्ड ठेवा. हे तुमचं स्वत:ला प्रेरित ठेवायला मदत करेल आणि तुमच्या प्रयत्नांना यश मिळालं आहे हे पाहून आनंदही होईल.

निष्कर्ष:

मोबाईल आणि सोशल मीडिया Addiction मधून सुटका मिळवणं कठीण असू शकतं, पण जर तुम्ही योग्य पद्धतीने हे समजून आणि पाळलं, तर तुम्ही या Addiction मधून कायमचं मुक्त होऊ शकता. लक्षात ठेवा, मोबाईल एक पावरफुल डिवाइस आहे, पण तेव्हाच जेव्हा तुम्ही ते आपल्या कंट्रोलमध्ये ठेवता.

या प्रॅक्टिकल लेसन्सना फॉलो करा, आणि तुम्ही बघाल की तुम्ही हळूहळू या Addiction मधून बाहेर पडू शकता. लाईफ योग्य पद्धतीने जगा, आणि मोबाईल आणि सोशल मीडियाला तुमच्या आयुष्याचा फक्त एक भाग बनवा, संपूर्ण आयुष्य नाही.

आणखी वाचा – 9 ते 5 जॉब ला टाटा: 5 भन्नाट टिप्स ज्यांनी मला जॉब सोडायला शिकवलं..!